मराठी टंकलेखन

माझा ब्लॉग प्रकाशित झाल्यापासून अनेक जणांनी विचारलं की आम्हालाही मराठीत कसं लिहीता येईल? कोणत्याही एका संकेतस्थळावर मराठी किंवा देवनागरी टंकलेखनाविषयी सर्वसमाधानकारक माहिती उपलब्ध नाही असं लक्षात आल्यामुळे हा लेखनप्रपंच करायचं ठरवलं. अर्थात हे फक्त मा.सॉ.(मायक्रोसॉफ्ट) प्रणालींसाठीच, कारण मी तीच वापरतो.

मायक्रोसॉफ्टने नविन विंडोज् आणि ऑफिस मराठी संवाद माध्यम संच बाजारात आणल्यापासून मराठीसाठी वापरल्या जाणा-या संगणकांचे दोन गट पडले आहेत. पहिला गट म्हणजे ज्यांच्याकडे विंडोज् एक्स.पी. व ऑफिस २००३ आहे तो आणि दुसरा गट म्हणजे ज्यांच्याकडे इतर प्रकारचे विंडोज् किंवा ऑफिस आहे. आता या दोन्ही गटांमध्ये मराठीतून लिहीण्यासाठी काय करावे लागेल ते पाहू.

पहिल्या गटासाठी हे काम मायक्रोसॉफ्टनं फारच सोपं केलं आहे. नविन विंडोज् आणि ऑफिस मराठी संवाद माध्यम संच डाउनलोड करून इंस्टॉल केल्यास प्रश्नच मिटला. यामुळे विंडोज् व ऑफिसमधील जवळजवळ सर्व संहिता(programmes) आणि मेनू मराठीत बदलले जातील. नियंत्रण पटल(control panel) उघडून त्यात थोडेसे बदल केले की तुम्ही मराठीतून लिहायला मोकळे. ह्या बदलांविषयी पुढे लिहीलेलेच आहे. सध्या मी ह्याच प्रकारे माझा वैयक्तिक संगणक वापरतोय. मराठीतून संगणक वापरण्याचा आनंद काही औरच असतो. त्यातून गुगल निरोप्या (google talk) वर मराठीतून लिहीता आल्यापासून तर हा आनंद द्विगुणीत झालाय. हां, पण "मला तर हे मेनू समजतच नाहीयेत, आमची आपली आधीचीच English OS बरी." किंवा "काय करणार, इंग्लीशची इतकी सवय झालीये ना की मराठी वापरताच येत नाही मुळी" असं म्हणणारीही बरीच मंडळी असतात. शिवाय काही लोकांना कार्यालयातील संगणकावर हा प्रयोग करता येत नाही. त्यांच्यासाठी आणखी एक उपाय आहे. मराठी संवाद माध्यम संच न वापरताही मराठीतून लिहीण्यासाठीची कृती खाली देत आहे.

Enabling South Asian Language Support :
Windows XP:
1. Navigate to: Start > Control Panel > Date, Time, Language, and Regional Options
2. Click on "Add Other Languages"
3. In the dialog window, select the "Supplemental Language Support" tab.
4. Check "Install files for complex script and right-to-left languages (including Thai) and click "Ok." Windows may require you to insert the original installation CD to complete the installation.
5. Reboot the computer.

Activating Keyboard Layouts:
Windows XP:
1. Navigate to: Start > Control Panel > Date, Time, Language and Regional Options
2. Click on Add Other Languages"
3. In the dialog window, select the "Supplemental Language Support" tab.
4. Click on "Details" under the "Text Services and Input Languages" header.
5. Under the "Installed Services" menu, select "Add." This will take you to a dialog window which will allow you to add language input services, including assorted keyboard layouts for South Asian languages.

माझ्या मते ही कृती विंडोज् २००० आणि ऑफिस एक्स.पी. साठीही चालू शकेल. पण या प्रकारात एक अडचण आहे. विंडोज् च्या मराठी कळफलकाचा आराखडा इंग्रजी अक्षरांच्या उच्चारांप्रमाणे(phonetic keyboard) नाही. त्यामुळे आपण बोलतो तसे लिहिता येत नाही . त्याकरिता पडद्यावरील कळसंचाचा आधार घ्यावा लागतो. त्यामुळे सुरवातीला टाईप करताना अडतण येते. पण सवय झाल्यावर मात्र त्यासारखी मजा नाही. या संकेतस्थळावर याविषयी आणखी माहिती मिळू शकेल.

आता दुस-या गटाचा विचार करु. यामध्ये विंडोज् एक्स.पी. व्यतिरिक्त इतर नियंत्रण प्रणालींचा समावेश होतो. अर्थात एक्स.पी. वापरणा-यांसाठीही हा पर्याय उपलब्ध आहेच. बरहा किंवा अक्षरमाला यासारखी सॉफ्टवेअर वापरुन या प्रकारात मराठी टंकलेखन करता येतं. शिवाय यात मराठी उच्चारांप्रमाणे कळफलकावरील कळा वापरता येत असल्यामुळे हा दुसरा प्रकार बहुतांश लोकांना जास्त सोपा पडेल. बरहा डाउनलोड केल्यावर मराठीतून लिहिण्याच्या पाय-या अशा.

१. बराहा डायरेक्टच्या आयकन वर टिचकी (एक किंवा दोन, चवीनुसार;) मारा
२. संगणक फलकाच्या खालील-उजव्या कोपऱ्यात (जिथे सामान्यतः घड्याळ असते) बराहा डायरेक्ट चे चिह्न दिसेल.
३. F12 कळ दाबली असता "बराहा डायरेक्ट युटिलिटी" ची खिडकी उघडेल.
४. त्यात "इंडियन लँग्वेज" आणि "आउटपुट फॉरमॅट" निवडा.
५. इंग्लिश-मराठी उडी इथे F11 कळ दाबल्याने मारता येईल.
६. आता ओपनऑफिस रायटर (किंवा वर्ड, किंवा कोणतीही युनिकोड ओळखणारी प्रणाली) ची खिडकी उघडून थेट मराठीत लिहायला सुरू करा!
७. विंडोज डब्यावर भारतीय भाषासंच इंस्टॉल नसल्यास नोटपॅड मध्ये जोडाक्षरे, वेलांट्या बरोबर दिसत नाहीत. पण ओपनऑफिस मध्ये अगदी आरामात मराठीत लिहू आणि सुरक्षित करू शकतो.
(सौजन्य : शशांक जोशी)

मी पहिल्या प्रकारात मोडत असल्यामुळे या सॉफ्टवेअर विषयी मला फारशी माहिती नाही. पण मराठी टंकलेखनासाठी हाही एक चांगला पर्याय आहे असं ब-याच जणांकडून ऐकलं आहे.
या विषयावरील आणखी माहितीसाठी विकीपीडीयाचा उपयोग होईल.

तेव्हा मंडळी, चला, पुन्हा एकदा करुया संगणकाचा 'श्रीगणेशा', मराठीतून !